رزم‌نامه‌ی رستم و اسفندیار پرده‌ی پنجم

یاری رساندن سیمرغ رستم را و چگونگی مرگ اسفندیار:

گفتیم که رستم زخمی و دل‌خسته به سرای خود رفت. رودابه و زواره و فرامرز به پیشواز او رفتند و بر پیش وی گریستند. زال در او نگریست و چون حال پسر را بسیار آشفته دید گفت:«من اکنون کار تو را تدبیر خواهم کرد.» پس سه نفر را فرمان داد تا با سه مجمر به جایی بلند بروند. پری از سیمرغ را بر روی آتش نهاد و سیمرغ در دم پیدا شد. سیمرغ دلیل احضار خویش را از زال پرسید و او آنچه بر رستم رفته بود را شرح داد. پس دستور داد تا رستم و رخش را به بالینش بردند. سیمرغ با منقار خویش پیکان تیرها را از تن رستم بیرون کشید و بال خویش بر جای زخم‌ها مالید. سپس پری از خویش کند و به زال داد و گفت این پر را بر روی جای زخم‌ها بمالید تا التیام پیدا کند. بعد بر بالین رخش نشست. و تیرهای بسیاری را از بدن او خارج ساخت. و بال خویش بر جای زخم‌های رخش کشید. اسب از جای جست و شیهه‌ای بلند سر داد. آنگاه رو به رستم کرد و گفت: «ای پهلوان نامدار از چه روی به جنگ اسفندیار رفته‌ای؟ بدان که او رویین تن است. و پهلوانی است دلیر و پر آوازه. و هم او بود که جفت مرا کشت.(کشتن سیمرغ توسط اسفندیار در خان پنجم صورت می‌گیرد. در شاهنامه به جز سیمرغی که در البرز کوه زندگی می‌کند و پرورنده‌ی زال است و دو بار به یاری او می‌آید. از سیمرغ دیگری نیز سخن به میان آمده که اهریمنی است و اژدهاسان است. و این همان سیمرغی است که اسفندیار در خان پنجم با او روبرو شده و با تله‌ای او را گرفتار می‌کند و می‌کشد.) و آگاه باش که تو اگر به او صدمه‌ای وارد کنی بعد از آن دچار نفرین خواهی شد. و نیک‌بختی از تو روی خواهد بست و شوربختی به تو روی خواهد آورد. و زندگانی‌ات کوتاه خواهد شد و پس از مرگ به عذاب گرفتار خواهی آمد. حال اگر سر این داری که به جنگ اسفندیار بروی بر رخش بنشین و در پی من بیا». رستم بر رخش نشست و سیمرغ بر هوا می‌رفت. تا آنکه به کنار درخت گزی رسیدند. سیمرغ گفت: «از این درخت شاخه‌ای برگیر و آن را راست کن و بر سر آن دو پیکان قرار بده و آن را در زهر شستشو بده. که هلاک اسفندیار در آن است. فردا چون اسفندیار به میدان جنگ درآمد اول سعی کن از در پوزش و دوستی درآیی و از او بخواه جنگ را رها کند. و سخنان نیکو با او بگوی. و از جنگ تا می‌توانی دوری کن. ولی اگر او همچنان برقرار خود باقی ماند کمان خویش به زه کن و این تیر را به چشمان او بدوز.» رستم بازگشت و آنچه سیمرغ گفته بود را به انجام رسانید. و چون آفتاب بردمید سوار بر رخش به لب رود بیامد. سواران اسفندیار را خبر دادند که اکنون رستم در میدان نبرد است و تو را می‌طلبد. اسفندیار رو به پشوتن گفت: «گمان نداشتم که با آن زخم‌ها به سرای خود برسد. و اگر امروز چنین تندرست است از مکر زال جادوگر است.» پس لباس جنگ بر تن کرد و سوار بر  اسب سیاه خویش به میدان نبرد رفت. و گفت:«گویا آنچه دیروز اتفاق افتاد را فراموش کرده‌ای که دوباره به میدان جنگ بازگشته‌ای. گمان می‌کردم اکنون باید در خاک خفته باشی ولی با مکر زال جادوگر شفا یافته‌ای. امروز راه حیله را بر تو خواهم بست و تنت را آنچنان سوراخ سوراخ خواهم کرد که دیگر کاری از دست زال نیز برنیاید.» رستم اما از در دوستی درآمد و گفت: «امروز من برای جنگ نیامده‌ام. و سر جنگ ندارم. آمده‌ام تا از تو درخواست دوستی و صلح کنم. و از تو بخواهم تا چند روزی را به سرای من بیایی و مهمان سفره‌ی من باشی.» و سخنانی از این دست بر زبان راند. اسفندیار اما همچنان بر حرف‌های گذشته‌ی خود پافشاری می‌کرد و دعوت رستم را نشنیده می‌گرفت. رستم وقتی اوضاع را این‌چنین دید دست به زه کمان برد و آن را آماده کرد. اسفندیار درحال خنده‌ای مستانه سر داد و دست به کمان خویش برد. در همین حال رستم تیر گزی را که آماده کرده بود در کمان گذاشت. خدای را سپاس گفت و از او به خاطر راهی که در پیش گرفته بود طلب عفو و مغفرت کرد. سپس چشمان اسفندیار را نشانه گرفت و تیر را رها کرد. تیر بر چشمان اسفندیار نشست و جهان به چشمان او تیره شد. از اسب فرو غلتید و بی‌هوش بر روی زمین افتاد. چون به هوش آمد تیر از چشمان خویش برکشید. پشوتن و بهمن برسیدند و چون او را در آن حال دیدند جامه‌های خویش بردریدند و به زاری نشستند. پشوتن پیوسته خاک بر سر می‌ریخت و گشتاسپ را مورد ملامت قرار می‌داد و او و تخت شاهی را لعن و نفرین می‌کرد که اینچنین باعث تیره‌ روزی اسفندیار شده‌اند. اسفندیار رو به آن دو کرد و گفت: «بیش از این زاری نکنید. زیرا که پایان هرکسی را مرگی است. و پایان کار من نیز چنین بود و تقدیر من این‌چنین نوشته شده بود. و بهره‌ی من از تاج و تخت پادشاهی این بود که اکنون رخ داد. من سال‌ها در شگوفایی دین بهی رنج بردم تا بنیان آن استوار شد. و اکنون ارزوی تاج و تخت مرا بر زمین زد. باشد که آنچه اینجا کِشته‌ام در سرای پایدار درو کنم. به این چوب بنگرید و بدانید که پسر زال امروز مرا به نیرنگ و با راهنمایی سیمرغ هلاک کرد.» رستم که در نزدیکی آنها ایستاده بود و تماشا می‌کرد گفت: «تو را نه تیر گز که دیو درونت کشت. او بود که پیوسته تو را فریب می‌داد. و تو هرگز پندهای من را نشنیدی.» اسفندیار رو به رستم کرد و گفت:«اکنون به نزدیک بیا و وصیت من را بشنو.» رستم از رخش پایین آمد و به او نزدیک شد. اسفندیار گفت:«ای پهلوان نامدار مرا نه تیر تو کشت و نه مکر سیمرغ. مرا نیرنگ پدرم گشتاسپ به کشتن داد. با آنکه خود نمی‌خواستم و او نیز به حقایق آگاه بود مرا به جنگ تو فرستاد. و این مرگ تقدیر من بود. ولی اکنون از تو خواهشی دارم. بهمن تنها فرزند من است. و نور دیدگانم است. اکنون او را به تو می‌سپارم. بپذیرش و او را با خود به زابلستان ببر و همچون پسر خویش با او رفتار کن و او را بپروران و آیین پهلوانی و شاهی بیاموز.» رستم دست بر سینه خویش گذاشت و در پیش اسفندیار قسم یاد کرد که بر سر پیمان با او باقی بماند. آنگاه اسفندیار رو به برادرش پشوتن کرد و گفت: «برادر، چون جان من برآمد لشکر را به نزد پدر بازگردان و به او بگوی اکنون به آرزوی خویش رسیدی. اکنون تو را تاج شاهی است و مرا اندوه و غم. تو را تخت پادشاهی است و مرا تابوت و کفن. مرا به کام مرگ فرستادی. اکنون شاد باش و به شادی بگذران. فردا در نزد دادار خواهیم ایستاد و از او داوری خواهیم خواست.» پس چون سخنانش به پایان آمد نفسی بلند برکشید و جان خویش تسلیم کرد.

رزم‌نامه‌ی رستم و اسفندیار پرده‌ی چهارم

نبرد اول:

چون روز بر دمید رستم به همراه سپاهیان خود به لب هیرمند آمد و به آنها گفت در همین سوی رودخانه منتظر باشید و هرآنچه شد با دشمن درگیر نشوید و سر جنگ نداشته باشید. پس به پیش اسفندیار رفت و او را برای جنگ آماده دید. بار دیگر از در دوستی در آمد و به نصیحت او پرداخت. ولی اسفندیار چنین پاسخ داد که: «امروز دیگر نوبت جنگ است. پس سخن گزاف مگوی و از من نخواه که تن به خواسته‌ی اهریمن دهم.» پس رستم گفت: «اکنون که چنین است پس بدان که این جنگ تنها میان من و توست. و نه سپاهیان ما. پس سربازانت را بگوی که دست از جنگ برکشند. و ما دو تن با یکدیگر به جنگ می‌پردازیم.»

پس دو پهلوان به روی تپه مرتفعی رفتند و به جنگ مشغول شدند. جنگ تا جایی پیش رفت که گرز و شمشیر و نیزه هر دو پهلوان در هم شکسته بود. و تن هر دو خسته شده بود. از آن سوی وقتی جنگ به درازا کشید زواره برادر رستم بر جان او بیم‌ناک شد پس سپاهیان رستم را به حرکت در آورد تا به سپاه اسفندیار رسید. فرامرز پسر رستم وقتی با سپاه اسفندیار روبرو شد سخنان تندی بر زبان راند و خشم نوش‌آذر فرزند اسفندیار را برانگیخت. نوش‌آذر رو به آن دو کرد و گفت: پهلوانان مغرور سر از فرمان پادشاه خویش می‌پیچند. و ما امروز دستور جنگ نداریم. ولی اگر شما به ناحق بخواهید به جنگ بیایید خواهید دید که سرانجام جنگ چه خواهد بود. زواره دستور حمله به سپاهیان اسفندیار را صادر کرد. "الوای" که یکی از سرداران سپاه رستم بود به سمت نوش‌آذر حمله برد و در طی یک زد و خورد کشته شد. زواره روی به نوش‌آذر کرد و گفت کنون الوای را کشتی ولی بدان من کسی چون او را مرد جنگی نمی‌دانم. پس به سمت نوش‌آذر رفت. و در پی یک جنگ تن‌به‌تن نوش آذر بر زمین غلطید و کشته شد. مهرنوش فرزند دیگر اسفندیار برآشفته به سمت سپاهیان رستم حمله برد و با فرامرز فرزند رستم درگیر شد. جنگ دو پهلوان جوان به طول انجامید ولی در نهایت فرامرز پشت مهرنوش را به زمین رسانید و او را کشت. بهمن فرزند دیگر اسفندیار خبر این جنگ و کشته شدن پسران را به پدر رسانید. این خبر خشم اسفندیار را برانگیخت. رو به رستم کرد و گفت: «ای حیله‌گر مگر نه اینکه گفتی جنگی میان دو سپاه نخواهد بود. پس کنون بنگر که پسران من در جنگ با سپاهیان تو کشته شده‌اند.» رستم اظهار بی‌اطلاعی کرد و گفت: « من بر سر عهد خود بودم. و اکنون فرزندم و برادرم را به خاطر مرگ فرزندانت دست بسته به تو تسلیم می‌کنم.» اسفندیار گفت:« این از مرام پادشاهان به دور است. و گرفتن جان دیگران جان دو فرزند مرا برنخواهد گرداند.» سپس دو پهولوان به جنگ با تیرکمان پرداختند. اسفندیار تیرانداز ماهری بود و با هر تیری که به جنب رستم می‌افکند زخمی به او و اسبش می‌رسید. رستم وقتی شرایط را چنین دید از رخش به پایین آمد. و به بالای کوه گریخت. و رخش زخمی به جانب هیرمند بازگشت. اسفندیار وقتی دید جوی خون از تن رستم روان شده و چنین از جنگ می‌گریزد رو به رستم چنین گفت: «این رسم روزگار است، روزی همچون پیل باشی و روزی چون روباهی حیله‌گر به سوراخی بگریزی. و امروز روزگار تو به سر آمده. اگر خود تسلیم شوی من تو را دست بسته به پیش پادشاه خواهم برد و امان خواهم داد.» رستم که چاره‌ای نمی‌دید در جواب گفت: «دیگر اکنون آفتاب به پایین دشت رسیده و جای نبرد نیست. پس مرا امان بده تا به درگاه خویش روم. و فردا به اینجا باز خواهم گشت. و آنگاه هرآنچه تو گویی همان کنیم.» اسفندیار به رستم امان داد. و رستم زخمی و با تنی خسته به دربار خویش بازگشت. اسفندیار نیز پس از جنگ با رستم به بالین فرزندان تیره‌بخت خویش رفت. مدتی بر بالین آن دو گریست. تن آن دو را در تابوتی از زر گذاشت و به همراه پیکی به جانب پدر خویش فرستاد و گفت او را بگوی که: «این است ثمره‌ی سرزنش و توبیخ تو و سرانجام رأی تو در جنگ با رستم. و این تازه هنوز اول راه است. و خدا داند که زین پس چه خواهد شد.»

پرده‌ی اول، پرده‌ی دوم، پرده‌ی سوم

رزم‌نامه‌ی رستم و اسفندیار پرده‌ی سوم

دیدار دوم:

داستان تا اینجا پیش رفت که قرار بر این شد تا اسفندیار پیکی پیش رستم بفرستد و او را برای مهمانی خبر کند. ولی زمانی که آفتاب به میان آسمان رسید اسفندیار با پشوتن گفت: «من با رستم کاری ندارم. و فقط برای در بند کردن او به اینجا آمدم و نه می‌گساری با او." پشوتن به نصیحت شاهزاده جوان پرداخت و گفت: "من از این می‌ترسم که با این تصمیم کار شما دو تن به مشکل برسد." با این حال اسفندیار پیکی به جانب رستم نفرستاد. در همین حال رستم در دربار خود منتظر پیک اسفندیار نشسته بود و وقتی دید که هیچ خبری از پیک اسفندیار نیست خود بر رخش نشست و به سمت هیرمند آمد. وقتی به لب هیرمند رسید اسفندیار را خطاب کرد و گفت: «آیا به نزد تو مهمانی چنین بزرگ به یک دعوت نمی‌ارزید؟  تو با اینکه نشان پدشاهی داری از همان لحظه اول سخن‌های من رو ناچیز گرفتی و من رو خرد و کوچک شمردی. و ندونستی که من رستمم. همون کسی که هفت خان رو رد کردم. و پسر خودم رو به خاطر ایران زمین کشتم. و پس از مرگ سیاوش پیش شاه انتقام او رو از سودابه گرفتم. و من امروز از تو خواهش دارم که از خواسته‌ی من دلخور نباشی. و من به خاطر شأن و شوکت تو خواستار دوستی و همنشینی با تو هستم. و دوست ندارم شاهی مثل تو به دست من نابود شود.» اسفندیار در جواب سخنان رستم خنده‌ای کرد و پاسخ داد: «من قصد خودخواهی نداشتم. و از این جهت که تو خسته بودی و راه دراز بود و قصد رنجش تو رو نداشتم پیکی نفرستادم. ولی حالا که آمدی به پیش من بیا و بنشین تا به شادی بگذرونیم. و سخنان تلخ گفتن سودی ندارد.» پس دو پهلوان به پیش هم نشستند و اسفندیار چنین گفت که: « من شنیده‌ام که پدر تو دیوزاده بوده و هیچ اصل و نسبی نداره و زال رو وقتی که به دنیا اومد به این خاطر که موهای سپید داشت به نشانه‌ی شوم بودن می‌خواستند بکشند و اون رو در بیابان رها کردند. پس سیمرغ که او رو دید آمد و زال رو بعنوان غذای کودکان خود برد ولی آنقدر زال نحیف و کوچک بود که ارزشی نداشت. پس او در همان لانه سیمرغ بزرگ شد و تن بی ارزشش برهنه بود. و زمانی مردار خوار بود. و سام هنگام پیری پشیمان شد و او رو برهنه به سیستان بازگرداند و بعد به خواطر پادشاهان و بخشش آنها بود که چنین بزرگی یافت.» ( البته داستانی که اسفندیار جهت تحقیر رستم در مورد زال بازگو می‌کند با اصل داستان متفاوت است.) رستم در جواب اسفندیار چنین گفت که: « ای نامور پهلوان، من می‌بینم که امروز دیوان با روان تو همراه شده‌اند. و سخنان بی‌مورد می‌گویی. همه به نیکی آگاه هستند که سام پسر نریمان بود و نریمان بزرگ و پسر گرشاسپ بوده و گرشاسپ در زمان خود پادشاه بزرگی بود. و زال فردی خردمند و با دانش است. و مادرم نیز دختر مهراب بود و مهراب از نوادگان ضحاک است. و من وقتی کی‌کاووس رو از بند دیو سپید آزاد کردم او سیستان رو به من بخشید. و عهدنامه آن نیز موجود است. و من از آن‌روز که کمر بستم شاهان در ایران آسوده خاطر بوده‌اند و در همه‌ی جنگ‌ها سرافراز». (رستم در این داستان 500 ساله است!) سپس اسفندیار چنین گفت: « اکنون که من شرح دلاوری‌های تو رو شنیدم، تو نیز شرح دلیری‌های من رو گوش کن. اولین کاری که کردم این بود که برای گسترش دین بهی کمر بستم. و جنگ‌ها کردم. جنگ‌هایی که کس در جهان ندیده بود. و وقتی در گنبدان دژ در بند بودم و تورانیان به ایران حمله بردند با یک حرکت همه زنجیرها رو گسستم و تورانیان رو شکست دادم. و از هفت‌خوان گذر کردم. و خواهرانم رو از رویینه دژ رهانیدم و انتقام کشته شدن تمام ایرانیان و شاه لهراسب رو از ارجاسب گرفتم. و رویینه دژ همان است که تا قبل از من کسی جرئت نزدیک شدن به اون رو نداشت. و تو که امروز اینچنین سخنرانی می‌کنی فکر می‌کنم فراموش کرده‌ای که پیوسته با نیاکانت در خدمت شاهان بودی و این بزرگی و مرتبه‌ای که الان داری هم از بخشش پادشاهان است.»

پس رستم چنین جواب داد که:« تو که پادشاهی عادل هستی مطمئنم می‌دانی که من بودم که پیوسته پادشاهان رو از جنگ‌ها و گرفتاری‌ها نجات دادم. و کاووس را از چنگ دیو سپید آزاد کردم. و تو می‌دانی که کسی رو نیروی جنگیدن با دیو سپید نبود. و من با گرز خود به مازندران رفتم و طوس و کی‌کاووس و بسیاری دیگر از پهلوانان ایران رو از بند او آزاد کردم. و اگر من نبودم و کی‌کاووس در چنگ دیو سپید کشته می‌شد چطور از خون او سیاووش زاده می‌شد؟ و چطور کی‌خسرو به پادشاهی می‌رسید؟ و چطور او پادشاهی خودش رو به لهراسب پدربزرگ تو می‌داد؟ و اکنون گشتاسپ پادشاه نبود. و تو نیز شاهزاده نبودی. و امروز اگر من خودم رو کوچک می‌کنم به این خاطر است که دلم مهر تو بر دلم نشسته و نمی‌خواهم خون تو به دست من ریخته شود.» پس اسفندیار دست رستم را در دست گرفت و به سختی فشرد. طوری که خونابه‌ی زرد از آن روان شد. و رستم چهره در هم نمی‌کرد و چیزی نمی‌گفت. پس اسفندیار گفت: «فردا در روز جنگ خواهی دید که من وقتی سوار بر اسب سیاه می‌شوم چگونه هستم. و تو رو به زمین خواهم زد و در بند می‌کنم و به نزد گشتاسپ می‌برم و آنگاه از خوبی‌های تو پیش او خواهم گفت. و رأی پادشاه رو با تو همراه می‌کنم و خود به تخت شاهی می‌نشینم و تو رو به سیستان بازخواهم گرداند. و بعد از آن با تو به مهر و عطوفت رفتار خواهم کرد.» رستم نیز چنین پاسخ داد که: « ای نامور پهلوان این‌چنین هم که تصور می‌کنی نیست. و فردا در میدان نبرد خواهی دید که چه پیش خواهد آمد. و من تو رو مثل پهلوانان دیگری که شکست دادم از کمر می‌گیرم و از روی اسب به پایین می‌کشم. و به روی تخت پادشاهی می‌نشانم و تاج پادشاهی بر سرت می‌گذارم. و در گنجینه‌ها رو باز می‌کنم و همراه هم به نزد گشتاسپ خواهیم رفت.» و گفت: «تو پیوسته جان من رو سرزنش می‌کنی. و اندکی در گفته‌های من تأمل نمی‌کنی. و پیوسته خودت رو به رنج و اندوه می‌اندازی و در نهایت هم جز بدنامی نتیجه‌ای نخواهی گرفت. اجل تو رو با سپاهیانت به سیستان کشانده تا به دست من کشته شوی و تو باز نمی‌خواهی حرف من را قبول کنی.»

اسفندیار خروشید و گفت: «یکی از موبدان در قدیم می‌گفت پیری که فریبکار باشد اگرچه پیروز و دانا باشد احمق است. و تو اکنون رو به حیله‌گری آوردی. و می‌خواهی با حیله خودت رو از حلقه کمند من رها کنی. و هدفت این است که هرکس سخنان تو رو می‌شنود مرا ناپاک اندیشه و تو را هوشیار و نیکوکار بنامد. و بگویند رستم با مژده‌ی دعوت و مهمانی به پیش سپهسالار آمد و و او دعوت رستم رو نپذیرفت. و سخنانش رو نشنیده گرفت.» و سپس سخنانی جهت کوچک شمردن رستم بر زبان آورد. و گفت: « دیگر سخنی با تو ندارم. و فردا در میدان نبرد پایان کار ما مشخص خواهد شد.» پس رستم از خیمه‌گاه بیرون آمد و با خود چنین زمزمه می‌کرد که: «روزگاری در این خیمه‌گاه بزرگانی چون کی‌کاووس و جمشید اقامت داشتند. و اکنون درِ بزرگی و فرخندگی بر این خیمه‌گاه بسته شده. چونکه نالایقی در آن نشسته است. سخنان رستم به گوش اسفندیار رسید و او بانگ برآورد که ای نابکار، تو از بزرگی کی‌کاووس و جمشید و کی‌خسرو سخن می‌گویی. ولی خودت هم خوب می‌دانی که شاهی به بزرگی گشتاسپ تا به امروز نبوده. زیرا که او دین بهی رو گسترش داد. درحالی که کاووس به دنبال رفتن به آسمان بود و در دوره او کشور پر از جنگ و خونریزی بود.» پس رستم رفت و اسفندیار خطاب به پشوتن گفت: «اکنون چیزی جز جنگ میان ما حکم نخواهد بود. و من با اینکه مهر رستم رو بر دل دارم ولی نمی‌توانم فرمان پادشاه رو نادیده بگیرم زیراکه فرمان پادشاه فرمان ایزد است. و من از این جنگ بیمناکم.» و رستم سوار بر رخش می‌رفت و با خود می‌اندیشید که سرانجام این جنگ سراسر ننگ و نام است. اگر تن به بند دهد جز ننگ و خاری نیست. و اگر به اسفندیار آسیبی برساند همه از او انتقاد خواهند کرد و او بدنام خواهد شد. زیرا که با شاهزاده‌ای از ایران جنگ کرده. پس به بارگاه خویش رفت و تا صبح اندیشناک بود.

س.ن:

 قدیم‌ترا رسم بود شب یلدا شاهنامه هم می‌خواندند. پس این قسمت را به مناسبت شب یلدا داشته باشید تا بعد ان‌شالله. البته به شرط حیات. 

(چند روزی رو نیستم. )

رزم نامه رستم و اسفندیار پرده‌ی دوم

داستان تا اینجا پیش رفت که اسفندیار به فرمان گشتاسپ و برای در بندکردن رستم عزم سیستان کرد.  حالا ادامه ماجرا و حرکت اسفندیار به سمت سیستان:

اسفندیار به محض اینکه آفتاب صبح طلوع کرد به همراه جمعی از موبدان و پسران و برادرش پشوتن به سمت سیستان حرکت کرد. و آمد تا به لب رود هیرمند رسید. (گویا رود هیرمند در نزدیکی قصر رستم قرار داشته.) سپاهیان در کنار رود هیرمند خیمه‌ها رو علم کردند و هرکسی به فراخور جایگاه خودش به خیمه‌ای رفت. پس از اون اسفندیار رو کرد به پشوتن و به او گفت که ما برای بزم و می‌گساری به سیستان نیامده‌ایم و باید هرچه سریع‌تر کار رو به سرانجام برسونیم و از این جهت که رستم شخصیت بزرگی به حساب میاد و پیش از این خدمات زیادی به ایران کرده بهتره تا در ابتدا پیکی به نزد رستم بفرستیم. این صحبت اسفندیار مورد پسند پشوتن قرار گرفت و به این فکر او آفرین گفت. و از پشوتن بگیم، پشوتن پسر دیگه‌ی گشتاسب و برادر اسفندیار بود. او در هفت خوان و در سفر سیستان همراه اسفدیار بود و در این داستان هم به نوعی صدای عقل به حساب میآد. و بارها و بارها به نصیحت اسفندیار می‌پردازه تا از جنگ با رستم منصرفش کنه و حتی پس از مذاکره رستم و اسفندیار اینقدر جرئت داره تا حق رو به رستم بده و خطاب به اسفندیار میگه رستم کسی هست که هرگز دست به بند نخواهد داد.(بزرگیش با مردمی بود جفت) باری، اسفندیار پسرش بهمن رو مأمور رفتن به پیش رستم کرد و به او گفت که باید به پیش رستم بره و این پیغام رو به رستم برسونه: "تو در زمان پادشاهان زیادی زندگی کردی و بعد از اینکه لهراسب به پادشاهی رسید به دربار نیومدی و وقتی گشتاسپ پادشاه شد حتی یک نامه ننوشتی و اظهار بندگی به نزد پادشاه نکردی. و این در حالی بود که گشتاسپ نسبت به دیگر پادشاهان برتری داشت.(اسفندیار به خاطر اینکه گشتاسپ گسترش‌دهنده‌ی دین بهی بوده اون رو نسبت به دیگر پادشاهان برتر می‌دونه.) با همه این احوالات من می‌دونم که تو همیشه خدمت‌گذار پادشاهان بودی ولی گشتاسپ به من گفته که رستم از ثروت زیاد در زابلستان مغرور شده و قدر و ارزش خدمت به پادشاهی رو نمی‌دونه. و یک شب گشتاسپ شورید و گفت من دیگر رستم رو هرگز به دربار قبول نمی‌کنم مگر با دستان بسته. و مرا فرمان داد تا به سیستان بیام و دستان تو رو در بند کنم و به نزد او ببرم. و حال من از آنچه تو کرده‌ای آگاهم و از خدمت‌های پیشین تو آگاهی دارم. و الان زمان اینه که این پند من رو بشنوی و با من به دربار گشتاسپ بیایی و من به تو قول خواهم داد که حتی یک شب هم در بند نمی‌مونی و بعد از اینکه من فرمان پادشاهی یافتم تو دوباره به جایگاه اصلی خودت باز می‌گردی"

رفتن بهمن نزد رستم:

بهمن سوار بر اسب به سیستان رفت. زال او را دید و دانست که از خانواده‌ی پادشاهی است. پس به او گفت که رستم در نخجیرگاه است و از او خواست تا به قصر بیاید و دمی استراحت کند تا رستم به زودی باز گردد. ولی بهمن که زال رو نشناخته بود دعوت زال رو قبول نکرد و شتابان به سمت نخجیرگاه رفت. بهمن به بالای کوهی رفت و از دور رستم رو دید. و پیش خود گفت این رستمه یا آفتابیه که از شرق طلوع کرده؟ و بزرگی و هیبت رستم در بهمن اثر کرد و او برای آزمایش قدرت رستم سنگی بزرگ رو از بالای کوه به سمت پایین هل داد. زواره بردار رستم سنگ رو از دور دید و شروع به داد و فریاد کرد. با این‌حال رستم از جای خود تکونی نخورد و وقتی سنگ به او رسید با پا اون رو متوقف کرد. بهمن وقتی این صحنه رو دید بر روی اسب خود سوار شد و به نزد رستم رفت. رستم وقتی دید غریبه‌ای با هیبت پادشاهان به نزدیک او میاد به استقبال بهمن رفت و از اصل و نسب او پرسید. و بهمن گفت من فرزند اسفندیار و نوه‌ی گشتاسپ پادشاه ایران زمین هستم. و برای تو پیغامی از نزد اسفندیار دارم. رستم پس از شنیدن پیغام اسفندیار رو به بهمن کرد و گفت: "اینک پیام تو رو شنیدم. برو و از طرف من به اسفندیار بگو کسی که در این سطح از خرد و بزرگی است سزاوار نیست تا چنین سخنانی بگه و درختی بکاره که هیچ میوه و بویی نداره. من از خدا می‌خواستم که روزی تو رو ببینم و با هم بنشینیم و بزمی برپا کنیم و به یاد گشتاسپ می بنوشیم. و امروز از بخت خوب من همه این‌ها برای من محیّا شده. پس به نزد من بیا و چندگاهی مهمان من باش. ولی نخواه که من پا در بند دهم و کسی مرد آزاده رو هرگز در بند ندیده." پس بهمن به نزد اسفندیار بازگشت و رستم به پیش زال رفت. و به زواره برادرش گفت: "مقدمات مهمانی و بزم رو آماده کنید. و من هم اینک به نزد اسفندیار خواهم رفت. اگر اسفندیار رو با خودم هم رأی دیدم از او دعوت می‌کنم تا به قصر بیاد. و بعد از اون در گنجینه‌ها رو برای پادشاه ایران باز خواهم کرد و از هرچه هست به او خواهم داد. و همراه با اسفندیار به نزد گشتاسپ خواهیم رفت. پس سوار بر رخش شد و به سمت رود هیرمند حرکت کرد.

دیدار اول رستم با اسفندیار:

رستم سوار بر رخش به سمت رود هیرمند حرکت کرد و به کنار رود رسید. و اسفندیار سوار بر اسب سیاه خود به استقبال او رفت. رستم از اسب پیاده شد و به پیش شاهزاده جوان تعظیم برد. و شروع به تعریف از اسفندیار کرد و به او گفت: "وقتی تو را از دور دیدم بزرگی و جلال سیاوش به یادم آمد. و تو برای من همچون سیاوش هستی. و خوشا به حال گشتاسپ که پسری همچون تو داره. و من می‌دونم که امروز در جهان هیچکس نیست که توانایی جنگ با تو رو داشته باشه. و دشمنان همه از تو فراری هستند." وقتی رستم این سخنان رو گفت اسفندیار نیز از اسب پایین آمد و خطاب به رستم گفت: "امروز خداوند رو ستایش می‌کنم که تو رو از نزدیک دیدم. و تو به درستی که جهان پهلوانی و خوشا زال که فرزندی چون تو پس از خودش بر روی جهان باقی خواهد گذاشت. و من وقتی تو رو دیدم به یاد زریر(پسر دیگر لهراسب که در جنگ با تورانیان کشته شد.) افتادم." پس رستم دوباره اسفندیار رو خطاب قرار داد و گفت: "ای پهلوان جهاندار، امروز تنها یک آرزو دارم. اینکه تو و سپاهیانت به پیش من بیائید و تو بر تخت شاهی بنشینی و مهمان من باشی." اسفندیار در پاسخ گفت: "من از جانب پادشاه چنین فرمانی ندارم. و امروز تنها به یک دلیل به سیستان آمده‌ام و اون فرمان در بند کردن توست. من از اینکه باید تو رو در بند ببینم شرمنده‌ام و قول میدم که حتی یک شب رو هم در بند نباشی. و پس از اینکه به نزد گشتاسپ رفتیم من شاه رو از بزرگی و منش تو آگاه خواهم کرد و تو جایگاهی که لایق اون هستی رو پس خواهی گرفت. و امروز از تو خواهش دارم تا خود بند به پای ببندی. زیرا که از بند شاهنشاه نباید ننگ داشت. (خود اسفندیار مدتی در گنبدان دژ در بند پادشاه بوده و به نظر می‌رسه اینجا در بند بودن خودش رو هم به گونه‌ای توجیه می‌کنه.). "

رستم چنین پاسخ اسفندیار رو داد: "که ای نام‌آور پهلوان، من با آرزوی دیدار تو به اینجا شتافتم. و حال تو در پی آزار من برآمدی. و من فکر می‌کنم تو فکر خودت رو در اختیار دیوها قرار دادی که اینچنین بی‌خردانه سخن می‌گی. این سخنی که گفتی برای من جز نام و ننگ نیست. و من هرگز تا در این جهان هستم تن به این ننگ بزرگ نخواهم داد. و تو اینک هر فرمانی که به من بدی من بنده‌ی تو هستم و اطاعت می‌کنم جز این یک خواهش." پس اسفندیار گفت: "من هم به آنچه تو گفتی آگاهم. ولیکن پشوتن هم بود و دید که پادشاه به من چه دستوری داد. و اگر امروز من همراه تو به سر سفره‌ی تو بیام و به بزم و شادی بپردازم در واقع از امر پادشاه سرباز زدم. و این گناه بزرگی است. و جزای من آتش دوزخ خواهد بود. و اگر تو دوست داری تا یک روز با هم به شادی بپردازیم پس همین‌جا به نزد من بیا تا در خیمه‌گاه من به بزم و می‌گساری مشغول بشیم." رستم گفت: "همین کار رو خواهم کرد. ولیکن یک هفته‌ای است در نخجیرگاه بودم پس به دربار میرم و لباس مناسب خواهم پوشید و تو به هنگام خوردن، پیکی برای من بفرست." پس رستم سوار بر رخش شد و به جانب قصر خود حرکت کرد.

برای اینکه خیلی هم طولانی نباشه و حوصله سر بر نشه داستان رو تا همینجا داشته باشید تا ادامه‌اش رو در پست‌های بعدی بنویسم.

رزم‌نامه‌ی رستم و اسفندیار پرده‌ی اول

وسط خوندن داستان رستم و اسفندیار تازه فهمیدم داستانی که ما داخل کتاب درسی داشتیم با اصل داستان زمین تا آسمان متفاوته. اجازه بدید داستان رو از ابتدا براتون تعریف کنم تا بدونید از چی دارم حرف می‌زنم و اصل ماجرا از چه قراره. البته پیشنهاد می‌کنم خودتون داستان رو بخونید. کتاب آقای جعفر شعار(رزم‌نامه‌ی رستم و اسفندیار) هم در این مسیر می‌تونه خیلی گره‌گشا باشه. و اما داستان، برای اینکه سر وقت داستان بریم اول باید چند موضوع رو شرح بدم و چند شخصیت مهم داستان رو معرفی کنم.

پادشاهی لهراسب:

اول از پادشاهی لهراسب شروع کنیم، لهراسب پدربزرگ اسفندیار و پدر گشتاسپ بود. کیخسرو آخرین پادشاه کیانی بود. وقتی زمان مرگ کیخسرو نزدیک شد چون فرزندی نداشت مجمعی ساخت و در اون پادشاهی رو به لهراسب واگذار کرد. لهراسب آدم سرشناسی نبود و این کار کیخسرو با مخالفت بسیاری از جمله زال روبرو شد. ولی کیخسرو از حرفش کوتاه نیومد و در نتیجه لهراسب به پادشاهی ایران‌زمین رسید.

گشتاسپ:

گشتاسپ پسر لهراسب و پدر اسفندیار بود. اون در جوانی به روم رفت و با کتایون دختر قیصر، امپراتور روم ازدواج کرد. و چون به ایران اومد در زمان حیات پدر به پادشاهی رسید. در زمان گشتاسپ بود که آیین زردشتی ظهور کرد. و این گشتاسپ بود که آیین زردشت رو پذیرفت و به تبلیغ دین بهی پرداخت.

اسفندیار:

اسفندیار پسر گشتاسپ بود. و در برابر زردشت سوگند خورد که تا یار و پشتیبان دین بهی بوده و پیوسته در راه دین بهی بجنگد. اون به دست زردشت رویین تن شد. در زردشت‌نامه آورده شده که زردشت دانه‌ی اناری به اسفندیار داد و اسفندیار با خوردن اون دانه‌ی انار رویین تن شد. اما در روایت دیگری گفته شده که زردشت، اسفندیار رو در آبی مقدس شست‌وشو داد و به این واسطه او رویین تن شد. و گفته می‌شه که اسفندیار هنگام فرو رفتن در آب چشم‌هاش رو بست و آب به چشمش نرسید و زخم‌پذیر باقی ماند. اسفندیار در سنت زردشتیان گسترش دهنده‌ی دین بهی و از مقدسان است.

حمله تورانیان به ایران و هفت‌خوان اسفندیار:

یکی دیگه از وقایعی که در داستان رستم و اسفندیار اهمیت زیادی داره حمله ارجاسب پادشاه تورانیان به ایران در زمان گشتاسپ است. گُرَزم که یکی از نزدیکان گشتاسپ بود و با اسفندیار میانه‌ی خوبی نداشت به بدگویی از اسفندیار پرداخت و به گشتاسپ گفت که اسفندیار نقشه‌ای داره تا شاه رو برکنار کنه و خود به پادشاهی برسه. پس گشتاسپ به پسر بدگمان شد و اون رو در گنبدان دژ به بند کشید و زندانی کرد. بعد از اون گشتاسپ به مدت دو سال به زابلستان رفت و به ترویج دین زردشت پرداخت. از قضا در همین حال ارجاسب پادشاه توران که با دین زردشت مخالف بود به ایران حمله کرد. در جنگ لهراسب پدربزرگ اسفندیار و زریر برادر اسفندیار هردو کشته شدند و گشتاسپ که در جنگ شکست خورده بود به کوهی پناه برد. جاماسپ وزیر گشتاسپ از جانب اون به گنبدان دژ رفت و اسفندیار رو از بند آزاد کرد. و از او خواهش کرد تا ارجاسب شکست بده، انتقام خون لهراسب بگیره و خواهران در بند رو از اسارت رهایی ببخشه. و گشتاسپ به اسفندیار در قبال انجام این کار وعده پادشاهی داد. (چو آیی سپارم تو را تاج و تخت) پس این‌چنین شد که اسفندیار پس از رهایی از گنبدان دژ به جنگ با تورانیان رفت و تورانیان رو شکست داد. سپس برای رهایی بخشیدن خواهران به سمت رویین دژ که جایگاه ارجاسب بود رفت. در مسیر رویین دژ اسفندیار با هفت‌خوان و هفت خطر روبرو شد: گرگ، شیر، اژدها، زن جادو، سیمرغ، برف و سرما، و بیابان. او بر این خطرها پیروز شد و رویین دژ رو فتح کرد و ارجاسب رو شکست داد و خواهران از بند آزاد شدند. 

و حالا داستان:

اسفندیار پس از اینکه ارجاسب رو شکست داد توقع داشت تا پدر تاج و تخت رو به اون واگذار کنه. ولی گشتاسپ دل به تاج و تخت بسته بود و پیوسته سر از این کار باز می‌زد. اسفندیار به همین خاطر چند وقتی به می‌گساری پرداخت و سری به دربار پادشاهی نزد. پس از چند روز اسفندیار به نزد پادشاه رفت و داستان جنگ‌های خود رو پیش درباریان بازگو کرد و از گشتاسپ خواست تا به وعده‌های خود وفا کنه. پس گشتاسپ به پیش موبدان و ستاره شناسان رفت و از آینده اسفندیار و تاج و تخت سوال کرد. و جواب شنید که اسفندیار سرانجام نیکویی نخواهد داشت و مرگ اسفندیار در سیستان اتفاق خواهد افتاد. و هرگز از قضاوقدر الهی راه فراری نیست. پس از این گشتاسپ که به تاج‌وتخت دل بسته بود به اسفندیار اعلام کرد که باید به سیستان برود و رستم و فرامز پسر رستم و زواره برادر رستم رو دست‌بسته به دربار بیاورد. زیراکه رستم مدت‌هاست فرمانروایی زابلستان و سیستان رو داره و خود رو زیر دست پادشاه نمی‌دونه. پس اسفندیار به پدر گفت که این حرف پادشاه خلاف واقع است. و رستم از پادشاهان قدیم عهدنامه‌ی سیستان رو داشته و همیشه پادشاهان قدیم رو بنده بوده. با این‌حال در نهایت اسفندیار پذیرفت تا به سیستان رفته و رستم رو دست‌بسته به دربار پادشاهی بیاره. نکته‌ای که در این میان اهمیت داره اندیشه‌ی اسفندیار نسبت به فرمان پادشاه است. اسفندیار پیروی دین زردشت بود و معتقد بود فرمان پادشاه فرمان الهی ست. و سرباز زدن از فرمان پادشاه درواقع سرباز زدن از فرمان خداست. و کسی که از فرمان خدا سرباز بزنه جایگاه اون دوزخ خواهد بود. و اینچنین شد که امر پادشاه رو پذیرفت و عزم سیستان کرد.

برای اینکه پست بیش از حد طولانی نشه، ادامه داستان رو در پست دیگری می‌نویسم...